In het statige gebouw (een oud-atheneum) van het gastvrije ADVN in de Antwerpse Lange Leemstraat stelde op dondernamiddag 13 november 2014 het Filip de Pillecyncomité met terechte fierheid een opmerkelijke publicatie voor: “Portretten en Polemieken. Het journalistieke werk van Filip De Pillecyn”.

Alleen reeds met het op de markt brengen van dit boek zorgt het literaire genootschap ervoor dat zijn tiende werkjaar niet onopgemerkt zal voorbijgaan. De minzame en gedreven voorzitter, professor Emmanuel Waegemans, en zijn actieve bestuur timmeren reeds tien jaar aan een lange en moeizame weg om de wegdeemsterende belangstelling voor het leven en het werk van één van de grootste Vlaamse literaire monumenten uit midden vorige eeuw opnieuw op te poken. Met dit boek slaan ze in ieder geval spijkers met koppen!

Via deze studie (in de ware betekenis van het woord), de publicatie van de licentiaatsverhandeling van germanist Peter de Graef, maakt de geïnteresseerde lezer kennis met een facet van de toenmalige “prins der Vlaamse letteren”, Filip de Pillecyn, dat niet zo gekend is als zijn zuiver literaire werk.

Pallieter

In een met anekdoten, rake feiten en leuke weetjes doorwrochte lezing stelde de grijze eminentie van de actuele Vlaamse journalistiek, Rik van Cauwelaert, dit boek, vers van de pers, voor. Het minste dat van Van Cauwelaerts lezing kan gezegd worden, is dat hij op een overtuigende en stevig onderbouwde manier niet enkel het portret borstelde van De Pillecyn als journalist tijdens het interbellum, maar dat hij meteen ook een scherp overzicht schetste van het politieke reilen en zeilen in Vlaanderen in die dagen. De klemtoon werd vooral gelegd op de jaren twintig: de realisatie van het enkelvoudig algemeen stemrecht, de opkomst van de communisten, de Frontpartij die in het politieke leven toen stevig haar stempel wist te drukken… Over die tijd zei Van Cauwelaert onomwonden dat het de periode was waarin De Pillecyn zijn belangrijkste journalistieke werk heeft afgeleverd. Hij betoogde met klem dat De Pillecyn niet zomaar een journalist was die enkel feiten registreerde en becommentarieerde. Neen, hij was wat men noemt een scherpe columnist en een meesterlijke chroniqueur. In één adem verwees Van Cauwelaert daarbij naar het politieke en satirische weekblad “Pallieter” (let op, waarde lezer, het gaat hier niet over het kleinood dat u momenteel ter hand neemt!), dat verscheen van 1922 tot en met 1928, en het geesteskind was van De Pillecyn. Daarin maakte hij iedere week opnieuw vlijmscherp en meesterlijk genadeloos het portret van één of andere personaliteit. Meer dan één politieke opponent sabelde hij met een taalkundige virtuositeit neer. Zo citeerde Van Cauwelaert over zijn grootoom, de gekende politicus Frans van Cauwelaert: “Frans van Cauwelaert is de grootste ontgoocheling die Vlaanderen ooit heeft gekend.”

Scharniermoment

Vooral onthouden we uit Rik van Cauwelaerts woorden dat in die periode De Pillecyns journalistieke pen stem gaf aan de verzuchtingen en de eisen van de IJzerfrontgeneratie: “Door en in zijn stukken weerklonk de ontgoocheling die die generatie heeft opgelopen tijdens en na de oorlog. Ontgoochelingen o.a. door de woordbreuk van de koninklijke beloften.”

Terug naar het boek van De Graef. Via dat werk maakt de lezer kennis met een andere De Pillecyn dan de schrijver van “Mensen achter de dijk” en “De soldaat Johan”. Men wordt geconfronteerd met een journalist die dikwijls ziel en emotie legt in zijn journalistiek werk. Ook gaat De Graef een moeilijke en turbulente periode uit het leven van De Pillecyn niet uit de weg: de bezetting en de collaboratie van 1940 tot 1944. Daarover zei de auteur in zijn toelichting dat hij voornamelijk wilde waarnemen wat er gebeurd was, niet zomaar oordelen of veroordelen.

Besluit: dit werkstuk is een aanrader voor wie naast de literator Filip de Pillecyn meer wil weten over de journalistieke duizendpoot die schreef voor onder meer De Standaard, Pallieter en Het Laatste Nieuws. Bovendien, en dat is meer dan mooi meegenomen, maakt de lezer kennis met een scharniermoment van het politieke Vlaams-nationalisme, waarvan Filip de Pillecyn op dat ogenblik ongetwijfeld de journalistieke incarnatie was.